Γεωπόνου-Οινολόγου MSc
Σημαντική η αμπελουργική παράδοση στο Νομό Κοζάνης, με την περιοχή της Σιάτιστας ως λαμπρότερο παράδειγμα. Πολλές γραπτές και προφορικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν την αμπελοοινική παράδοση, όπως ιστορικών, περιηγητών, σύγχρονων μελετητών, αλλά και προφορικές αναφορές απλών ανθρώπων (ενδεικτική είναι η βιβλιογραφία στο τέλος το άρθρου). Την δεκαετία του 1960 στο νομό Κοζάνης υπήρχαν 40.850 στρέμματα (Καπλάνογλου Στ., 1967).
Σχεδόν το κάθε σπίτι είχε το αμπέλι του, ακόμη και στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως για παράδειγμα η Κοζάνη που είχε περισσότερα από 4.500 στρέμματα ή μάλλον καλύτερα τα αμπέλια είχαν στο κέντρο τους το αστικό κέντρο της Κοζάνης και αυτό γιατί το σταφύλι με όλα τα κύρια προϊόντα και υποπροϊόντα του (κρασί, ξύδι, ρακή ή τσίπουρο, πετιμέζι, ριτσέλια, σερμπέτι, σιτζούκια, μουστόπιτες, σταφυλαρμιά κ.α.) αποτελούσαν είδη πρώτης ανάγκης για το νοικοκυριό. Βεβαίως κάποιοι πουλούσαν και σταφύλια και κρασί, για τα οποία έχουμε χειροπιαστά παραδείγματα με ξεχωριστή και πάλι την περιοχή της Σιάτιστας, που έχει στο αρχείο της διακρίσεις πριν από εβδομήντα και πλέον χρόνια σε διεθνείς και ελληνικές εκθέσεις-διαγωνισμούς οίνου. Τα κρασιά που παράγονταν καταναλώνονταν όχι μόνο στην περιοχή, αλλά έφταναν από το 17ο αιώνα στις μεγαλύτερες πόλεις της κεντροδυτικής Ευρώπης με τα καραβάνια (αγωγιάτες, κηραντζήδες από Σιάτιστα, Εράτυρα, Κοζάνη κ.α.) (Καλινδέρη, 1974 και Νάτσινα, 1933) μαζί με άλλα εγχώρια εμπορεύματα.
Στην Κοζάνη πολλές οι ταβέρνες όπως του Πατσώνα και τα καπηλειά όπως του Πατρώνα, που οι μερακλήδες απολάμβαναν ευτυχισμένοι το κρασάκι τους συνήθως με καμιά σαρδέλα, κανα κομμάτι αυγό, κανα κρεμμύδι με χοντρό αλάτι, ή σε μεγάλες παρέες των δεκάδων ή και εκατοντάδων ατόμων στα εξωκλήσια της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων, της Παναγίας, του Σιώποτου και των πιο «τολμηρών» λόγω της απόστασης στις αντίστοιχες εκκλησιές ή Μοναστήρια στ’ Λαριού, στου Ζντάν’, στ’ Τζάμπουρντα και πιο πρόσφατα στον Άγιο Ελευθέριο και Χαράλαμπο, όλοι ντυμένοι με τα καλά τους, με τις ντραμιτζάνες οι άντρες επόμου και τις γυναίκες εφοδιασμένες με τους φτωχικούς μεζέδες. Συχνά είχαν και τ’ άργανα μαζί τους και του έδιναν να καταλάβει.
Όμορφα χρόνια, που δυστυχώς τα πρόλαβα μόνο στο σβήσιμό τους, παραμένουν όμως ανεξίτηλα χαραγμένα στην κουρασμένη μνήμη μου που μοιάζει με χτυπημένο σκληρό δίσκο, λόγω των γρήγορων, άρρυθμων και άχρωμων ρυθμών της σύγχρονης ζωής. Ξαναζωντανεύουν όταν θυμάμαι το γλεντζέ και έξοχο χορευτή και καλλίφωνο αείμνηστο παππού μου Ευθύμιο Μπατιάνη (Μπάρμπα Θύμιος ή Μαργαρίτης), που με την παρέα του έφερναν χοροδιδασκάλους από τη Θεσσαλονίκη για να τους μάθουν ευρωπαϊκούς χορούς και τον επίσης αείμνηστο παππού μου Αθανάσιο Παφίλη (Νανάτσιος), βέρο Κοζανίτ’, καλό γνώστη του κρασιού, άνθρωπο γενναιόδωρο και ανοιχόκαρδο, στη μνήμη του οποίου ανακαινίσαμε το κατώι του και το κάναμε επισκέψιμο για τους φίλους του κρασιού, ενώ φυτεύθηκε και ένα μικρό, αλλά πρότυπο και πειραματικό αμπέλι με τριάντα ποικιλίες στην περιοχή Τσαϊπούνι (ήταν επιθυμία του παππού Νανάτσιου), που θα βοηθήσει όσους θέλουν και πρόκειται να τολμήσουν την αναδιάρθρωση του αμπελιού τους, ενώ ελπίζουμε ότι θα φυτεύσουμε σύντομα και ένα δεύτερο αμπέλι με παραδοσιακές όμως ποικιλίες, στο λόφο των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων, που θα συνδράμει στην αναβίωση του Κοζανίτικου αμπελώνα. Εδώ να αναφέρω και το ναυάγιο της προσπάθειάς μου για τη δημιουργία του μεγαλύτερου ενιαίου πρότυπου βιολογικού αμπελώνα στο Νομό, που θα γινόταν στο αγρόκτημα του Δ.Δ. Καλονερίου αν δεν υπερίσχυαν οι δυνάμεις των υπηρεσιακών και τοπικών δυνάμεων, των δικών μου αντίστοιχων.
Για να ξαναγυρίσουμε για λίγο στα παλιά αν και αυτό είναι πολλές φορές οδυνηρό-
-Μη μου ξυπνάς το παρελθόν
άφηστο να κοιμάται
γιατί πολύ πονεί η καρδιά
σαν τα παλιά θυμάται-
-πριν τα αφήσουμε οριστικά για να δούμε το παρόν. Πολλά επίσης τα κελάρια-θολωτά, φτιαγμένα από καλοσμιλεμένες πέτρες στα αρχοντόσπιτα και πιο λαϊκά στις υπόλοιπες κατοικίες, με τις χαρακτηριστικές δρύινες γριντιές να κυριαρχούν, τα καζάνια που έδιναν την καλή Κοζανίτικη διπλοβρασμένη ρακί. Η ερήμωση της υπαίθρου με κορύφωση στα χρόνια της ξενιτιάς, μείωσε δραματικά και την έκταση των αμπελώνων, αφού από την λαϊκή σοφία-τραγούδι (Αμπέλι μου πλατύφυλλο) προκύπτει ότι το αμπέλι θέλει για να προοδέψει, δουλειά από ανθρώπους όλων των ηλικιών και των δύο φύλων.
Στις μέρες μας, η ζωή μας, δηλαδή οι ανάγκες μας, οι απαιτήσεις μας, οι συνήθειές μας, ο χρόνος, οι προτεραιότητες μας άλλαξαν, οπότε το αμπέλι έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Περισσότεροι είναι αυτοί που από μεράκι ασχολούνται με το αμπέλι. Το σημαντικό όμως είναι ότι την τελευταία πενταετία-οκταετία, δημιουργήθηκαν:
· πολλοί επιχειρηματικοί αμπελώνες στο Βελβενδό, στη Σιάτιστα, στα Σέρβια και αλλού, με αποτέλεσμα να λειτουργούν σήμερα δεκατρία οινοποιεία, ενώ πριν λίγα χρόνια ήταν μόλις 2-3,
· τρεις Τοπικοί Οίνοι,
· το μοναδικό Δίκτυο Επισκέψιμων Κελαριών στην Ελλάδα, το οποίο δυστυχώς δεν αγκαλιάστηκε και που αναδεικνύει όχι μόνο το μεγαλείο της Σιάτιστας, αλλά συνολικότερα της αμπελοοινικής ιστορίας μας,
· η διαχρονική και μοναδική μελέτη στην Ελλάδα για την ανάπτυξη της αμπελοκαλλιέργειας στο Νομό Κοζάνης που δεν αξιοποιήθηκε όσο θα έπρεπε, παρόλο ότι βάζει τα πράματα σε μια σειρά και δίνει τις κατευθύνεις για την ανάπτυξη του αμπελοοινικού τομέα στο Νομό,
· αρκετές γιορτές κρασιού και τσίπουρου στον Πελεκάνο, στο Αγίασμα, στο Βαθύλακκο, στη Μεσιανή, στην Περιστέρα (η πιο παλιά και πιο γνωστή είναι αυτή του Πελεκάνου). Δυστυχώς όμως όλες παραπαίουν, αποτελώντας απλά ένα ακόμη φαγοπότι και γλέντι. Εξαίρεση θα τολμήσω να πω ήταν οι τρεις χρονιές που κάναμε διήμερα και τριήμερα σεμινάρια αμπελοοινικού πολιτισμού στον Πελεκάνο που περιλάμβαναν εκθέσεις φωτογραφίας, αφισών, έντυπου υλικού, παραδοσιακών προϊόντων, παραδοσιακών εργαλείων, ενημερωτικές ημερίδες, διαγωνισμούς χωρικής οινοποίησης, αναβίωση εθίμων, προσφορά παραδοσιακών εδεσμάτων, έως και άτυπο διαγωνισμό ανάμεσα στα ΚΑΠΗ και συλλόγους του Δήμου για την καλύτερη απόδοση τραγουδιών του αμπελιού και του κρασιού. (περασμένα μεγαλεία διηγώντας τα να κλαις και μια που λέμε για δάκρυα δεν θα ξεχάσω αυτό του Γιάννη Μπουτάρη, όταν συγκινήθηκε από τις ερμηνείες των τραγουδιών αυτών). Πέρασαν από αυτά τα τρία σεμινάρια, εκτός από το Γιάννη Μπουτάρη και άλλοι σημαντικοί άνθρωποι όπως ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, η Χαρούλα Σπινθηροπούλου, ο Γιάννης Βογιατζής, η Ειρήνη Ζανδέ, ο Αντώνης Ματθαίου, η Εύη Βουτσινά, ο Μάκης Ιωάννογλου, η Άρτεμις Τουλάκη, ο Δημήτρης Τσουπέης κ.α.,
· Εκθέσεις τροφίμων, μόνιμα ή μη εκθετήρια των προϊόντων του Νομού, σημαντικές εκδηλώσεις οινικού πολιτισμού στην «Τράτα» και τα τελευταία χρόνια παρουσιάσεις κρασιών στο «Κέντρο Οίνου Καρμαζή»,
· Ενώ σχεδιάζονται άλλα πέντε τουλάχιστον οινοποιεία, επεκτείνονται οι υπάρχοντες επιχειρηματικοί αμπελώνες, ετοιμάζονται νέοι, την ίδια ώρα που πολλοί μικροί αμπελουργοί ξαναφτιάχνουν-αναδιαρθρώνουν τα αμπέλια τους με σαφή την κατεύθυνση πλέον όχι μόνο της ιδιοκατανάλωσης.
Όσον αφορά τα αποστάγματα τα πράγματα δυσκολεύουν. Η πρόσφατη κατοχύρωση-σε επίπεδο Ευρωπαϊκής ένωσης- του τσίπουρου, που ακόμη δεν την είδαμε στα χαρτιά, μάλλον δεν βοηθά όσο θα περιμέναμε. Μήπως γιατί δεν έχει καμιά σχέση με τις δικές μας αποστάξεις, μήπως γιατί δεν έχει να κάνει σε καμιά περίπτωση με τα ρακοκάζανά μας, με τα σαρανταοκτάωρά μας, την άφθονη μεθανόλη-ξυλόπνευμα, τα «απαραίτητα κοτσάνια για να μην τσικνώσει το καζάνι», τις παράνομες διπλές αποστάξεις, τα παράνομα διπλά καζάνια, την παράνομη παραγωγή τσίπουρου από μη-αμπελουργούς, την υπέρβαση του ορίου της παραγωγής των εκατό λίτρων ανά αμπελουργό, την παράνομη πώληση πέραν των ορίων του νομού και πολλά άλλα που ευτυχώς δεν ελέγχονται (η νομοθεσία για τα αποστάγματα είναι των αρχών του περασμένου αιώνα), τη χρήση κακής ποιότητας εισαγόμενου γλυκάνισου, τη μη ολοκλήρωση της αλκοολικής ζύμωσης και τελικά της παραγωγής ενός προϊόντος δηλαδή του τσίπουρου ή της ρακής ή της τσικουδιάς που κάθε δείγμα μοιάζει με το άλλο, αλλά και διαφέρει συγχρόνως σημαντικά (σαν δυο νιφάδες χιονιού).
Αλίμονο αν πιστεύουμε ότι με τέτοια προϊόντα χωρίς ποιοτικά standards, χωρίς ελέγχους, με τόση διαφορετικότητα που αγγίζει μαθηματικά το άπειρο, με κενά στην απαρχαιωμένη εθνική νομοθεσία και με ανθρώπους χωρίς γνώση, παιδεία και κουλτούρα στα αποστάγματα, θα καταφέρουμε να μπούμε στη διεθνή αγορά των αποσταγμάτων που μεσουρανούν οι πανάκριβες Ιταλικές Γκράπες τις οποίες θα αντάλλαζες μόνο με μια άλλη Γκράπα. Εδώ χρήσιμη θα είναι η συνεισφορά του Μάκη Βαρδάκα, που δεν αγκαλιάσαμε όσο θα έπρεπε, για να μην πω ότι τον εγκταλείψαμε, με την τριαντακοετή εμπειρία του στο χώρο του κρασιού και των αποσταγμάτων, με πολλές εξαγωγές σε ανατολική και κεντροδυτική Ευρώπη, ακόμη και στη Γαλλία, την «πατρίδα» του κόκκινου-«μαύρου» κρασιού και των περίφημων Cognac και Armaniac.
Ήρθε πρόσφατα και η μεταρρύθμιση στη Νέα ΚΟΑ στον τομέα του οίνου, που θα επηρεάσει σίγουρα τις εξελίξεις στα αμπελοοινικά δρώμενα. Στο τέλος ενός «καυτού» λόγω των έντονων συζητήσεων χειμώνα ολοκληρώθηκαν οι διαβουλεύσεις στο Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής ένωσης για την μεταρρύθμιση-αναμόρφωση της ΚΟΑ (Κοινής Οργάνωσης Αγοράς) στον τομέα του οίνου, που ήδη ισχύει από την 1η Αυγούστου του 2008 και αναμένεται να επηρεάσει τους οινοπαραγωγούς και κατ’ επέκταση και τους αμπελουργούς όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού ο οίνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το αμπέλι, με διαφορετικό όμως τρόπο ανάλογα με τη χώρα. Και αυτό γιατί είναι διαφορετικά τα επιμέρους συμφέροντα των χωρών-μελών, από τη στιγμή που υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις εδαφοκλιματικές συνθήκες, στην ποικιλιακή σύνθεση των οίνων, στην ιδιαιτερότητα των τύπων των οίνων, στην συμμετοχή στην παγκόσμια αγορά, στην έκταση των καλλιεργούμενων αμπελώνων και στις καλλιεργητικές φροντίδες που επηρεάζουν την ποσοτική και ποιοτική παραγωγή και τέλος στην κουλτούρα και στην παιδεία αμπελουργών, οινοποιών, αποσταγματοποιών, αλλά κυρίως καταναλωτών.
Έχει περάσει τέσσερις. Τελειώνει και η επανάληψη της εκπομπής «Περί Γης ο Λόγος». Δυο ώρες ύπνου έμειναν μέχρι να σηκωθώ για τη δουλεειά, αν και έχω και λίγο έως αρκετό πυρετό, γιατί μετά από μια κοπιαστική εβδομάδα, χθες έτρεχα στη βροχερή Θεσσαλονίκη για να πάω στο «Χάρτη Γεύσεων» και δοκίμαζα (οι παππούδες θα έλεγαν «τζουτζούνιαζα») δροσερά λευκά κρασιά, γλυκούς επιδόρπιους οίνους και παγωμένους αφρώδεις οίνους από όλη την Ελλάδα. Και να μην πήγαινα, πάλι θα αρρώσταινα, αφού θα είχα χάσει αυτή την κορυφαία εκδήλωση.
Θα έγραφα κάτι και για το μέλλον, αλλά η εκπομπή που είχε στην ΕΤ1 μεταξύ 24.00 και 02.25 με «τρόμαξε». Βαριά ονόματα του παγκόσμιου αμπελοοινικού γίγνεσθαι, όπως αυτά των Μοντάβι, Φρεσκομπάλντι, Πάρκερ, Ρότσιλντ, Αντινόρι, Ρολάντ, Γκίλμπερτ, Στάγκλιν κ.α προμηνύουν ότι μάλλον δεν θα τους φτάσουμε ποτέ.
Στην περιοχή μας εμείς τουλάχιστον θα κάνουμε τον αγώνα μας, αλλά μόνο όλοι μαζί και
καθαροί, χωρίς να περιμένουμε ανταλλάγματα όπως λέει συχνά ο φίλος Γιάννης Καμκούτης,
αγνοί όπως ο Θανάσης Παρτσάλης,
φιλόξενοι όπως η Γεωργία Γκουτζιαμάνη,
ψαγμένοι και συγχρόνως διαρκώς ανήσυχοι όπως τα αδέρφια Καρμαζή,
γενναιόδωροι όπως ο Θωμάς Βαρδάκας,
ήρεμοι όπως ο Παναγιώτης Κυριακίδης,
ασυμβίβαστοι όπως ο Απόστολος Μπελίδης και η Δήμητρα Ιωαννίδου,
χαμογελαστοί-αισιόδοξοι όπως ο Γιάννης Ζανδές και Νίκος Γκατζιάρας,
μερακλήδες όπως ο Σάκης Τζέλος,
μπροστάρηδες όπως οι Δύο Φίλοι Γιάννης Μπουτάρης και Γιάννης Πολύζος, πρωτοπόροι όπως ο Χαρίσης και Γιάννης Βογιατζής,
μάχιμοι και ακούραστοι όπως η Ειρήνη Ζανδέ,
ευγενικοί όπως ο Γιώργος Πάντου και Χρήστος Μπόσκος,
τολμηροί όπως ο Παναγιώτης Ζέρβας,
μα πάνω από όλα Άνθρωποι όπως απέδειξαν με το πέρασμα τους από αυτή τη μάταιη ζωή οι αείμνηστες γυναίκες του αμπελιού και του κρασιού Μαργαρίτα Βογιατζή και Μάρθα Διαμαντή (αυτές τις μέρες κλείνει ένας χρόνος που μας άφησε)
και διαθέτοντας λίγη από τη δύναμη και το σεβασμό προς το αμπέλι και το σταφύλι, του αείμνηστου Κώστα Διαμαντή, στον οποίο οφείλουμε πολλά και σεβόμενοι τη μνήμη και την προσφορά του πρέπει να προσπαθήσουμε. Μαζί με αυτούς, αλλά και με άλλους ανθρώπους που να με συγχωρέσουν που τους παρέλειψα, είμαι βέβαιος ότι θα πάμε καλά Είστε όλοι ευπρόσδεκτοι συνοδοιπόροι στον αγώνα μας, στα αμπέλια μας, στα οινοποιεία μας στα επισκέψιμα κελάρια μας, στα κατώϊα μας, στα σπίτια μας, στην καρδιά μας, στα μεράκια μας. Γιατί όπως λέει και η μαντινάδα:
Όποιος δεν είναι μερακλής,
καλιά του να ποθάνει,
γιατί στον τόπο τούτο δα
μόνο τον τόπο πιάνει
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου