ΔΕΝΔΡΟΛΙΒΑΝΟ (Rosmarinus officinalis): Η αρωματική καλλιέργεια του

Του Σταθακόπουλου Ιωάννη,
Γεωπόνου Μ.sc.Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης
 

Οι περισσότερες πηγές ερμηνεύουν το λατινικό όνομα Rosmarinus ως "δροσιά της θάλασσας".
Το δενδρολίβανο Αυτοφύεται στη Μεσόγειο, ευδοκιμεί σε μεγάλες περιοχές της νότιας Ευρώπης και καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο.

Aποδόσεις

Η απόδοση του δενδρολίβανου σε αιθέριο έλαιο κυμαίνεται περίπου σε 20-80 κιλά / εκτάριο (2-8 κιλά ανά στρέμμα) Ως ποσοστό επί της νωπής χλωρής μάζας η απόδοση αυτή σε αιθέριο έλαιο είναι 0,2-1,3%. Η απόδοση σε ξηρή δρόγη κυμαίνεται περίπου σε 2000 κιλά / εκτάριο (1 εκτάριο=10 στρέμματα). Κορυφαίες περιοχές καλλιέργειας δενδρολίβανου είναι οι χώρες της Μεσογείου, της Βόρειας Αφρικής, η Αγγλία, το Μεξικό και οι ΗΠΑ.

Περιγραφή του φυτού
Το δενδρολίβανο είναι ένα αειθαλές, θαμνώδες αρωματικό φυτό που αυξάνεται σε ύψος από 1 έως 2 m, με μια μοναδική χαμηλού τόνου αρωματική οσμή καμφοράς. Τα όρθια στελέχη χωρίζονται σε πολλά μακριά, λεπτά κλαδιά τεφρού χρώματος με φολιδωτό φλοιό. Τα κλαδιά φέρουν αντίθετα, γυαλιστερά, παχιά δερματώδη φύλλα, σκούρου πράσινου χρώματος στο επάνω μέρος τους και χνοώδη λευκά στο κάτω. Τα άνθη είναι μικρά, με απαλό έως βαθύ μπλέ χρώμα. Στους κάλυκες τους βρίσκονται πολλά από τα πτητικά αιθέρια έλαια του. Τα μέρη που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αιθέριου ελαίου είναι τα φύλλα μαζί με τους μίσχους αλλά και τα άνθη. Το έλαιο του δενδρολίβανου, που αποστάζεται από τα άνθη, σύμφωνα με τις οδηγίες της Βρετανικής φαρμακοποιίας, είναι ανώτερο από το έλαιο που λαμβάνεται μόνο από τα στέλεχη και τα φύλλα.Σχεδόν όλα τα αιθέρια έλαια του εμπορίου προέρχονται από απόσταξη των στελεχών και των φύλλων του φυτού πριν την άνθηση, οπότε είναι έντονη και η μυρωδιά της καμφοράς.

Ποικοιλίες
Πολλές ποικιλίες είναι διαθέσιμες όπως οι Benenden Blue, Flora Rosa, Tuscan Blue, Majorca Pink, Arp, Albiflorus, Hundington Carpet, McConnels Blue, Irene, Holly Hyde Hill Hurdy και πολλές άλλες. Για εμπορικούς σκοπούς, διακρίνουμε τρεις κύριους τύπους ανάλογα με τις χημικές ιδιότητες του κύριου συστατικού τους, αλλά και τις γεωγραφικές περιοχές που κυριαρχούν.
Camphora-Borneol (Ισπανία)
1,8 Cineol (Τυνησία)
Verbenone (Γαλλία)
Οι 1,8 Cineol και Verbenone είναι δύο από τους πολλά υποσχόμενους τύπους, τα αιθέρια έλαια των οποίων υπόσχονται να έχουν μεγάλο εμπορικό αντίκτυπο στις μελλοντικές αγορές.

Θερμοκρασία ανάπτυξης.
Το δενδρολίβανο είναι ένα ανθεκτικό, εύκρατο φυτό που αντέχει τον παγετό. Αναπτύσσεται καλά σε θερμοκρασίες ημέρας 20-25 oC και είναι πολύ ευπροσάρμοστο. Μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας.

Βροχόπτωση
Σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις προκειμένου να εδραιωθούν πλήρως τα φυτά και να αποκτήσουν ισχυρό ριζικό σύστημα είναι απαραίτητη η χορήγηση τους με συμπληρωματικό νερό άρδευσης. Σε περιοχές με βροχοπτώσεις πάνω από 500 mm και εφόσον τα φυτά έχουν εγκατασταθεί πλήρως η καλλιέργεια μπορεί να συνεχίσει με ελάχιστες αρδεύσεις σε κρίσιμα στάδια. Σε πιο υγρές περιοχές είναι απαραίτητο να στραγγίζεται το έδαφος και να μην συγκρατεί υγρασία.

Εδαφικές απαιτήσεις
Η καλλιέργεια του δενδρολίβανου μπορεί να αποδώσει επιτυχώς σε καλά αποστραγγιζόμενα αμμώδη έως αργιλλοπηλώδη εδάφη με pH 5.5-8. Ποσοστό αργίλου στο έδαφος μέχρι 30% μπορεί να είναι ανεκτό από την καλλιέργεια.

Πολλαπλασιασμός
Το δενδρολίβανο πολλαπλασιάζεται με σπόρους, μοσχεύματα, καταβολάδες ή με διαίρεση των ριζών. Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο είναι εφικτός πλην όμως χρονοβόρος. Ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα προτιμάται. Μοσχεύματα μήκους 10-15 εκ. λαμβάνονται από βλαστούς μητρικής φυτείας, στα οποία αφαιρούνται τα 2/3 των φύλλων και στην συνέχεια κατά το ήμισυ έως τα δύο τρίτα του μήκους τους, φυτεύονται σε κατάλληλο υπόστρωμα στο ριζωτήριο. Ορμόνη ριζοβολίας σε συνδυασμό με τις κατάλληλες συνθήκες ριζωτηρίου θα βοηθήσει στον σχηματισμό ρίζας σε 2 – 4 εβδομάδες.

Προετοιμασία εδάφους
Το δενδρολίβανο δεν αναπτύσσεται καλά σε βαριά αργιλώδη εδάφη. Εάν το ποσοστό αργίλου είναι πολύ υψηλό απαιτείται η διόρθωση της δομής του εδάφους με προσθήκη φυσικού υλικού κατάλληλης κοκκομετρίας. Επίσης προσθήκη οργανικών σκευασμάτων θα λειτουργήσουν ευεργετικά για την καλλιέργεια. Αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι αρωματικά φυτά που καλλιεργούνται σε εδάφη που κατεργάζονται και βελτιώνονται με ορθές φυσικές πρακτικές βελτίωσης αποδίδουν αιθέρια έλαια υψηλής ποιότητας και μεγάλης ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Γενικές κατευθυντήριες οδηγίες για την προετοιμασία του εδάφους
Δειγματοληψία Εδάφους και Ανάλυση
• Η δειγματοληψία του εδάφους πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις επικρατούσες μεθόδους.
•Με την ανάλυση του εδάφους θα ελεγχθούν οι ελλείψεις αλλά και η περίσσεια των ανόργανων στοιχείων οι βιολογικές ιδιότητες του αλλά και τα ποσοστά του άνθρακα.
• Με την ανάλυση του εδάφους ο παραγωγός θα είναι σε θέση να διορθώσει την θρεπτική κατάσταση του εδάφους και να δημιουργήσει για την καλλιέργεια του τις καλύτερες δυνατές συνθήκες ισορροπίας θρεπτικών στοιχείων και pH.
• Η διόρθωση του pH του εδάφους πρέπει πάντοτε να γίνεται με βάση τα αποτελέσματα της εδαφολογικής ανάλυσης.
• Η χρήση των λιπασμάτων πρέπει να σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψη ότι η ανάπτυξη της καλλιέργειας θα γίνει με οργανικές μεθόδους και σκευάσματα.
• Η όλη προετοιμασία (όργωμα σβάρνισμα κ.λ.π.) του εδάφους θα πρέπει να γίνεται με τις καλύτερες γεωργικές πρακτικές, για να μην καταστρέφεται η δομή του άλλά και να εξασφαλίζεται η αειφορία της γονιμότητας του.
• Στην περίπτωση που ο έλεγχος των ζιζανίων προβλέπεται να γίνεται μηχανικά το πλάτος μεταξύ των γραμμών της καλλιέργειας θα πρέπει να προσαρμοστεί έτσι που να διευκολύνεται η χρήση των μηχανημάτων.

Φύτευση
Το δενδρολίβανο απαιτεί ήλιο και για τον λόγο αυτό οι γραμμές της καλλιέργειας θα πρέπει να είναι προσανατολισμένες από την ανατολική προς την δυτική πλευρά του αγρού. Σε κεκλιμένα εδάφη ο προσανατολισμός της καλλιέργειας θα πρέπει να γίνεται με νοτιοδυτική κατεύθυνση.

Aποστάσεις φύτευσης / Πυκνότητα
Οι αποστάσεις φύτευσης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη μεταξύ άλλων και την εφαρμοζόμενη καλλιεργητική πρακτική. Καλλιέργειες δενδρολίβανου με αποστάσεις φύτευσης μεταξύ των γραμμών 1,2 μ. και επί των γραμμών 40-50 εκ. είναι ικανοποιητικές για την μηχανοποιημένη συγκομιδή. Σε άλλες χώρες για γρήγορη κάλυψη του εδάφους και επιδιώκοντας μεγαλύτερη πυκνότητα επιλέγονται αποστάσεις επί των γραμμών 25-50 εκ. δηλαδή 16.000-33.000 φυτά ανά εκτάριο (1600-3300 φυτά ανά στρέμμα). Η τελική πυκνότητα φύτευσης μεταξύ άλλων εξαρτάται και από την διαθεσιμότητα του νερού άρδευσης.

Εποχή φύτευσης
Τα μοσχεύματα μπορούν να προετοιμαστούν για να ριζοβολήσουν στο ριζωτήριο και να μεταφυτευθούν στον αγρό την άνοιξη.

Λίπανση
Μια βασική εφαρμογή λιπασμάτων που περιέχουν άζωτο, φώσφορο, κάλιο και θείο μπορεί και πρέπει να εφαρμόζεται ετησίως, σύμφωνα πάντα με τα αποτελέσματα ανάλυσης του εδάφους. Το δενδρολίβανο ανταποκρίνεται καλά σε πρόσθετες προσθήκες αζώτου όταν αυτές γίνονται μετά από κάθε συγκομιδή για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Η περίσσεια αζώτου όμως επηρεάζει την ποιότητα του αιθέριου ελαίου σε άρωμα και γεύση αλλά και την ποσότητα της ανθοφορίας. Στην περίπτωση οργανικής λίπανσης η ανάλυση του χρησιμοποιούμενου οργανικού υλικού θα βοηθήσει στην εφαρμογή των ορθών ποσοτήτων για την επίτευξη των σωστών τιμών των θρεπτικών.

Άρδευση
Κατά την εγκατάσταση και μέχρι να αναπτυχθούν πλήρως τα φυτά, η άρδευση της καλλιέργειας είναι αναγκαία. Οι καλλιέργειες ώριμης ηλικίας μπορούν να αντέξουν τις ξηροθερμικές συνθήκες της χώρας μας ωστόσο σε κρίσιμα στάδια η άρδευση είναι επιβεβλημένη και για αυτές. Σε κάθε περίπτωση για τον προσδιορισμό των αναγκών της καλλιέργειας σε νερό άρδευσης μεταξύ άλλων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι:
• Απαιτείται καλή γνώση των αναγκών σε νερό της καλλιέργειας του δενδρολίβανου ειδικότερα κατά τα κρίσιμα στάδια της.
• Το ύψος των βροχοπτώσεων της περιοχής στην οποία πρόκειται να εγκατασταθεί η καλλιέργεια
• Καλή γνώση του χωραφιού καθώς και των τυχόν διαφοροποιήσεων που αυτό παρουσιάζει.
• Σε περίπτωση που το έδαφος του χωραφιού παρουσιάζει διαφοροποιήσεις καλό είναι να χωρίζεται σε μια ή δύο ζώνες ανάλογα πάντα με την έκταση.
• Σε κάθε περίπτωση φροντίζουμε να επιλέγουμε τρόπο καλλιέργειας ώστε η κάθε ζώνη να καλύπτει ολόκληρο το μήκος της γραμμής των φυτών. Επίσης καλό θα είναι όπου αυτό είναι εφικτό να χρησιμοποιούμε σε κάθε ζώνη 2 τενσιόμετρα καθώς και ένα εξατμισίμετρο για όλο το χωράφι.

Έλεγχος των ζιζανίων
Ο έλεγχος των ζιζανίων είναι πολύ σημαντικός για την καλλιέργεια του δενδρολίβανου, καθώς η παρουσία τους σε αυτήν επηρεάζει την απόδοση αλλά και την ποιότητα του παραγόμενου αιθέριου ελαίου. Ο έλεγχος μπορεί να γίνει μηχανικά ή με το χέρι. Σε γενικές γραμμές και ανάλογα με τις καλλιεργητικές πρακτικές και τον τύπο του εδάφους απαιτούνται 2-3 σκαλίσματα κάθε έτος. Κατά τον μηχανικό έλεγχο πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να μην καταστρέφονται οι ρίζες των φυτών. Η αποτελεσματική πυκνότητα των φυτών με την δημιουργία θόλου πάνω από το έδαφος συμβάλλει στον καλύτερο έλεγχο των ζιζανίων. Επίσης η στάγδην άρδευση βοηθάει στον καλύτερο έλεγχο τους.

Οδηγίες για τον έλεγχο των ζιζανίων
• Φροντίζουμε να απομακρύνουμε τα ζιζάνια από το έδαφος έγκαιρα στο κατάλληλο στάδιο και ειδικότερα για τα ετήσια ζιζάνια πριν την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου (πριν ρίξουν τους σπόρους τους)
• Πρακτικές «ακαλλιέργειας» του εδάφους έχουν πολύ καλά αποτελέσματα στον έλεγχο των ζιζανίων.
• Η υψηλή πυκνότητα φυτών της καλλιέργειας σε συνδυασμό με το μικρότερο πλάτος γραμμών, όπου αυτό είναι εφικτό, και τον περιορισμό της περιεχόμενης υγρασίας στο έδαφος βοηθούν στον καλύτερο έλεγχο των ζιζανίων.
• Επειδή οι σπόροι των ζιζανίων βλασταίνουν όταν εκτίθενται στο φως του ήλιου φροντίζουμε να εκτελούμε εργασίες κατεργασίας εδάφους σε ώρες με χαμηλή ηλιοφάνεια, κατά την δύση.

Οι εχθροί και ο έλεγχος τους
Το δενδρολίβανο είναι ευάλωτο στον τετράνυχο, στις αφίδες, σε διάφορους αλευρώδεις και στους θρύπες.
Οι Αλευρώδεις διαθέτουν μυζητικού τύπου στοματικά όργανα τα οποία χρησιμοποιούν για να απομυζούν από τα φύλλα των φυτών. Εκκρίνουν επίσης μεγάλες ποσότητες μελιτωμάτων στα οποία αναπτύσσονται δευτερογενώς μύκητες που δημιουργούν προβλήματα στην φωτοσύνθεση των φυτών.
Ο τετράνυχοι είναι ιδιαίτερα επιζήμιοι σε πολλά φυτά αλλά και στο δενδρολίβανο. Χαρακτηριστικό τους είναι ο σχηματισμός λεπτών μετάξινων νημάτων που σχηματίζουν έναν αραχνοειδή ιστό στα φυτά όπου και προστατεύονται. Αρχικά μένουν στα κάτω τμήματα των στελεχών των φυτών και στην συνέχεια μετακινούνται προς αναζήτηση της τροφής τους στα ανώτερα τμήματα και στα φύλλα. Τα φύλλα κατ’ αρχήν κιτρινίζουν και στην συνέχεια ανάλογα με το ύψος της προσβολής γίνονται αργυρόχρωμα ενώ το φυτό μπορεί τελικά να οδηγηθεί στην ξήρανση.
Οι αφίδες μυζούν μεγάλη ποσότητα χυμού προκαλώντας συστροφή στα φύλλα. Τα άφθονα μελιτώδη αποχωρήματα τους ρυπαίνουν το φυτό και ευνοούν την ανάπτυξη καπνιάς. Είναι φορείς και διαφόρων ιών.
Οι θρύπες απομυζούν και αυτοί με την σειρά τους τα φύλλα προκαλώντας την πτώση τους, ενώ στα απεκκρίματα τους ευννοείται η ανάπτυξη δευτερογενών μολύνσεων που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στα φυτά.
Ο έλεγχος όλων των παραπάνω εχθρών γίνεται με κατάλληλες γεωργικές πρακτικές και με βιολογική καταπολέμηση. Προσεκτική παρακολούθηση των πληθυσμών των εντόμων σε συνδυασμό με εφαρμογή κατάλληλων φυτοπροστατευτικών βιολογικών σκευασμάτων ή με εξαπόλυση παρασίτων, με χρήση ηθολογικών τεχνικών (παγίδες κίτρινου χρώματος) θα συμβάλλουν στην διατήρηση του φυλλώματος της καλλιέργειας χωρίς παράσιτα.

Έλεγχος ασθενειών
Προβλήματα μυκητιάσεων ενδέχεται να προκύψουν όταν τα φυτά αρδεύονται με ποσότητα νερού μεγαλύτερη από αυτή που πραγματικά χρειάζεται η καλλιέργεια. Ωίδιο και σηψιρριζίες εμφανίζονται όταν το έδαφος είναι πολύ υγρό και δεν στραγγίζει.

Οδηγίες για τον έλεγχο των ασθενειών.
Φροντίζουμε να τηρούμε πάντοτε ένα πρόγραμμα διαχείρισης ασθενειών της καλλιέργειας .
Η τακτική της ανίχνευσης ( scouting) της καλλιέργειας είναι απαραίτητη
Η έγκαιρη ανίχνευση και η ορθή διαχείριση για την αντιμετώπιση των ασθενειών μπορεί να αποτρέψει σημαντικά προβλήματα.
Ο ορθός προσδιορισμός των ασθενειών είναι απαραίτητος.

Συλλογή
Στην καλλιέργεια του δενδρολίβανου συνήθως έχουμε μια ή δύο συγκομιδές το έτος, ανάλογα με τις συνθήκες και ανάλογα με το αν η συλλογή του γίνεται για παραγωγή ξηρής δρόγης ή για την παραγωγή αιθέριου ελαίου.
Συλλογή μπορεί να γίνει από το πρώτο έτος, ωστόσο καλύτερα είναι να γίνεται από το δεύτερο. Πιο συχνά η συγκομιδή γίνεται μηχανικά με κατάλληλα μηχανήματα.

Συλλογή για παραγωγή Αιθέριου έλαιου
Για την παραγωγή αιθέριου ελαίου υψηλότερης ποιότητας, τα φυτά θα πρέπει να συλλέγονται όταν είναι σε άνθιση και μόνο τα άνθη θα πρέπει να συλλέγονται για απόσταξη. Η μηχανική συγκομιδή προτιμάται από τους παραγωγούς καθότι το δενδρολίβανο ανθίζει καθόλη την διάρκεια του έτους. Με συχνές συλλογές οι αποδόσεις είναι υψηλότερες αφού πετυχαίνουμε συνεχή αναβλάστηση των φυτών.

Συλλογή για Ξηρή δρόγη
Η καλλιέργεια κόβεται συχνά πριν από την έναρξη της ανθοφορίας, καθώς το αποξηραμένο προϊόν περιέχει μόνο τα φύλλα.

Συλλογή νωπού προϊόντος Δενδρολίβανου
Για την αγορά των νωπών προϊόντων η συλλογή γίνεται όταν τα φυτά του δενδρολίβανου βρίσκονται σε νέα φάση αναβλάστησης όταν δηλαδή οι βλαστοί είναι μικροί και πράσινοι για να μπορούν να χρησιμοποιούνται στην μαγειρική προετοιμασία. Ξυλώδη στελέχη θα μειώσουν την τιμή του παραγόμενου προϊόντος.
Η συλλογή νωπού δενδρολίβανου γίνεται νωρίς το πρωί, το συλλεγόμενο προϊόν πριν από τη συσκευασία για την αγορά ψύχεται και διατηρείται στους 5 ° C. Στην θερμοκρασία αυτή το συγκομιζόμενο προϊόν μπορεί να διατηρηθεί για 2 – 3 εβδομάδες, λαμβάνοντας υπόψη και την απώλεια υγρασίας του προϊόντος.
Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας μετά την θερμοκρασία που επηρεάζει την διάρκεια ζωής των αρωματικών είναι η πρόληψη της υπερβολικής απώλειας υγρασίας.

Χειρισμός μετά την συλλογή
Μετά την ξήρανση το αποξηραμένο προϊόν θα πρέπει να υποβάλλεται σε επεξεργασία για να αφαιρεθούν τα φύλλα από τους βλαστούς. Στην συνέχεια ακολουθεί το κοσκίνισμα έτσι ώστε να παραχθεί ένα καθαρό προϊόν. Για την ξήρανση του δενδρολίβανου επιλέγουμε τεχνητές μεθόδους με χρήση εξελιγμένων ξηραντηρίων. Η ξήρανση στον ήλιο δεν ενδείκνυται καθότι υποβαθμίζεται η ποιότητα του τελικού παραγόμενου προϊόντος. Οι μέθοδοι τεχνητής ξήρανσης επιτρέπουν τον καλύτερο έλεγχο της ποιότητας των προϊόντων. Ξηραντήρια αναγκαστικής ροής αέρα χρησιμοποιούνται σήμερα για την καλύτερη και ποιοτικότερη ξήρανση του δενδρολίβανου. Η ξήρανση του δενδρολίβανου γίνεται σε θερμοκρασία χαμηλότερη από 40 ° C για να μειωθεί η απώλεια του αρώματος μέσω της εξάτμισης του αιθέριου ελαίου, και να διατηρήσει ένα καλό πράσινο χρώμα.Μετά την ξήρανση, τα φύλλα πρέπει να διαχωρίζονται περαιτέρω από τους μίσχους και να κοσκινίζονται. Το τελικό προϊόν του δεντρολίβανου θα πρέπει να είναι απαλλαγμένο από ξένα σώματα και να έχει φρέσκια και τραγανή εμφάνιση με ένα καλό χρώμα και άρωμα.

Ποιότητα τελικού παραγόμενου προϊόντος
Το αιθέριο έλαιο του Δεντρολίβανου όταν αποστάζεται από τα άνθη έχει ένα ισχυρό αναζωογονητικό φυτικό άρωμα μέντας με ξυλώδη βαλσάμικο τόνο, είναι άχρωμο έως ελαφρώς κίτρινο με υδαρές ιξώδες. Πολλοί παραγωγοί σε άλλες χώρες αποστάζουν το σύνολο του συγκομιζόμενου προϊόντος. Το αιθέριο έλαιο σε αυτήν την περίπτωση είναι έχει περισσότερη περιεκτικότητα σε καμφορά αλλά θεωρείται από την αγορά κατώτερης ποιότητας. Η πρακτική να αποστάζεται αιθέριο έλαιο χωριστά από τις κορυφές των ανθέων απαιτεί περισσότερη εργασία αλλά είναι πολύ υψηλής ποιότητας. Το διεθνές πρότυπο ISO 11164:1995 προδιαγράφει τις ποιοτικές απαιτήσεις αποξηραμένου δενδρολίβανου. Η απαραίτητη περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο των αποξηραμένων αρωματικών φυτών αποτελεί βασικό παράγοντα συμβάλλοντας στην ένταση της γεύσης. Ολόκληρα φύλλα δεντρολίβανου θα πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον 1,2% πτητικό έλαιο, 10% κατ 'ανώτατο όριο ξένες ύλες, 2% κατ' ανώτατο όριο ξυλώδη στελέχη, και 7% κατ' ανώτατο όριο τέφρα.

Συσκευασία - Αποθήκευση
Το δενδρολίβανο όταν διατίθεται απευθείας στην αγορά ως νωπό προϊόν σε καταστήματα ή σε σούπερ μάρκετ, πρέπει να συσκευάζεται σε κατάλληλα φακελάκια από σελοφάν, ενώ όταν πρόκειται να μεταφερθεί σε μεγάλες ποσότητες θα πρέπει να συσκευάζεται σε κατάλληλα χαρτοκιβώτια. Αποξηραμένο δεντρολίβανο πωλείται συνήθως είτε σε χαρτοκιβώτια είτε σε γυάλινα ή πλαστικά δοχεία. Για καλύτερη διατήρηση των αποξηραμένων προϊόντων δενδρολίβανου και με μεγαλύτερη διάρκεια η αποθήκευση γίνεται σε σκουρόχρωμες αεροστεγείς γυάλινες συσκευασίες και σε θερμοκρασίες αποθήκευσης κάτω των 18 ˚ C. Τα αιθέρια έλαια μπορεί να διατίθενται είτε χύμα είτε συσκευασμένα σε μικρές γυάλινες συσκευασίες. Τα αιθέρια έλαια είναι πτητικά και ως τέτοια, ή όλη διαδικασία από την παραγωγή (περιλαμβανομένου και του χρόνου αποθήκευσης) μέχρι την διάθεση τους, συνιστά μεγάλη προσοχή. Η αλλοίωση ξεκινά αν το έλαιο είναι πολύ πιο σκοτεινόχρωμο ή πιο παχύρρευστο από το κανονικό. Η σχετική υγρασία, όπου αυτό είναι εφικτό, στο υλικό συσκευασίας, στις ψυκτικές αποθήκες και στα οχήματα μεταφοράς, πρέπει να διατηρηθεί σε υψηλό επίπεδο (>95%). Η αποθήκευση του αιθέριου ελαίου του δενδρολίβανου και μέχρι αυτό να χρησιμοποιηθεί, γίνεται σε δροσερό, ξηρό χώρο. Τοποθετείται σε σκουρόχρωμα αεροστεγή γυάλινα μπουκάλια και φροντίζουμε να μην εκτίθενται σε θερμότητα και σε βαρέα μέταλλα.

Αγορές Αιθέριων ελαίων
Η αγορά των αιθέριων ελαίων γενικά περιλαμβάνει τους αγοραστές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο όπως είναι οι διάφορες βιομηχανίες φαρμάκων, φυτοφαρμάκων, τροφίμων, αρωμάτων και καλλυντικών. Η μεγάλη αγορά στον κόσμο για τα αιθέρια έλαια είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθούμενες από την Ιαπωνία και την Ευρώπη. Ωστόσο, η παραγωγή συνεχίζει να συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, με επτά από τις μεγαλύτερες εταιρείες επεξεργασίας αιθέριου ελαίου στον κόσμο. Η Ιαπωνία αντιπροσωπεύει το 10% της παγκόσμιας ζήτησης. Η καναδική αγορά κυριαρχείται από την βιομηχανία αρωμάτων των Ηνωμένων πολιτειών. Η Γαλλία κυριαρχεί στην αγορά αρωμάτων ανά τον κόσμο και η Ελβετία είναι ένας από τους ηγέτες στον φαρμακευτικό κλάδο. Η Βρετανία και η Ινδία είναι γνωστό ότι κατέχουν σημαντική θέση στον τομέα των αρωματικών. Η Βιομηχανία αιθέριων ελαίων χαρακτηρίζεται από μια σειρά από δυσκολίες που οφείλονται στην έλλειψη σταθερής ποιότητας, στην έλλειψη συνέπειας στην προμήθεια, και στις διακυμάνσεις που παρατηρούνται από έτος σε έτος στα ενεργά συστατικά τους, λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών. Αποτέλεσμα αυτών των προβλημάτων είναι πολλοί από τους τελικούς χρήστες να εξαρτώνται περισσότερο από τα συνθετικά προϊόντα, και να εμφανίζεται ασθενέστερη η αγορά των φυσικών αιθέριων ελαίων. Τα τελευταία χρόνια όμως το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον των τελικών χρηστών για κατανάλωση φυσικών προϊόντων και της νέας συνείδησης του κοινού για την διατήρηση μιας καλής σωματικής υγείας συν το γεγονός ότι ένα φυσικό προϊόν θεωρείται ότι έχει μια ανώτερη ποιότητα, οι ευκαιρίες προώθησης των φυσικών αιθέριων ελαίων, είναι τεράστιες, αντιμετωπίζοντας όμως τα ανωτέρω προβλήματα.

Χρήσεις
Το δενδρολίβανο είναι στυπτικό, αποχρεμπτικό, τονωτικό του στομάχου, κατευναστικό, εμμηναγωγό, θεραπευτικό και διεγερτικό. Τα φύλλα του δενδρολίβανου επιδρούν ευεργετικά στο κυκλοφοριακό, στο συκώτι, στην χοληδόχο κύστη, καταπραύνουν τους πονοκεφάλους βοηθούν την διαδικασία της πέψης, και έχουν αντιμυκητιακές και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες.Επίσης είναι αντισηπτικό στόματος για τα ούλα, τον πονόλαιμο, και τις πληγές.

Κοσμετολογία
Το δενδρολίβανο ενεργεί κατά της πιτυρίδας των μαλλιών ενισχύοντας τα τριχοθυλάκια. Χρησιμοποιείται σε παρασκευάσματα για την θεραπεία της ακμής του δέρματος ενώ ένα από τα συστατικά του χρησιμοποιείται για την Παρασκευή των αρωμάτων πολυτελείας. Επίσης προστίθεται ως διεγερτικό στην αρωματοθεραπεία για την καταπολέμηση των πόνων των αρθρώσεων.

Φαρμακοθεραπεία
Το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου έχει ευεργετικές ιδιότητες για τον εγκέφαλο βοηθώντας την μνήμη. Λειτουργεί ως τονωτικό, χαλαρωτικό, μειώνει την νευρική ένταση, καταπολεμά τους μυϊκούς σπασμούς, τους πονοκεφάλους, τις ημικρανίες, τις νευραλγίες, την ψυχική κόπωση και την νευρική εξάντληση. Η αντισηπτική του δράση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τις εντερικές λοιμώξεις την διάρροια, τη κολίτιδα, καταπολεμά την δυσπεψία τον μετεωρισμό, τις ηπατικές διαταραχές, και το ίκτερο. Είναι αποτελεσματικό στο αναπνευστικό σύστημα καταπολεμώντας το άσθμα, την βρογχίτιδα, και τον κοκίτη. Χρησιμοποιείται κατά της ακμής του δέρματος, της δερματίτιδας και θεραπεύει τα εκζέματα. Οι διουρητικές ιδιότητες του δεντρολίβανου είναι χρήσιμες για την κατακράτηση υγρών κατά την έμμηνο ρύση ενώ δρα κατά της παχυσαρκίας και της κυτταρίτιδας. Λόγω της στυπτικής δράση του, το έλαιο του δεντρολίβανου μπορεί να είναι αποτελεσματικό για την χαλάρωση του δέρματος ενώ ενθαρρύνει την ανάπτυξη των μαλλιών καταπολεμώντας διαταραχές του τριχωτού της κεφαλής. Το δενδρολίβανο έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως από το λαό μας για την θεραπεία των ρευματισμών, και των πληγών. Έχει χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία του καρκίνου και ως τονωτικό για τα νεφρά.

Τρόφιμα
Το δεντρολίβανο χρησιμοποιείται σε τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά. Γνωστά μη αλκοολούχα ποτά ιδιαίτερα στην Αμερική που εμφιαλώνονται και πωλούνται ως δροσιστικά αναψυκτικά περιέχουν συστατικά του αιθέριου ελαίου του δενδρολίβανου στα οποία προσθέτει άρωμα και γεύση. Τα φρέσκα και αποξηραμένα φύλλα δεντρολίβανου, ολόκληρα ή σε σκόνη, χρησιμοποιούνται ως καρυκεύματα σε σούπες, βραστά, λουκάνικα, κρέας, ψάρι και πουλερικά.

Βιομηχανική Χρήση
Χρησιμοποιείται στην παρασκευή σαπουνιών κεριών, τονωτικών για τα μαλλιά σε σαμπουάν και σε κρέμες. Χρησιμοποιείται επίσης σε πολλά καθαριστικά οικιακής χρήσης και αποσμητικών χώρου. Είναι ένα σημαντικό συστατικό ορισμένων οργανικών παρασιτοκτόνων.
Οι αντιβακτηριακή και αντιοξειδωτική δράση του το καθιστά πολύ χρήσιμο στην διατήρηση λιπών και κρεάτων.

Άλλες χρήσεις
Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται ως φυτό εδαφοκάλυψης στον κήπο είναι μελισσοτροφικό φυτό ενώ πολλές φορές το χρησιμοποιούμε για να απωθεί τα έντομα.

Ασφάλεια
Το αιθέριο έλαιο μπορεί να ερεθίσει το δέρμα και τα μάτια. Η χρήση του δενδρολίβανου για θεραπευτικούς σκοπούς θα πρέπει να αποφεύγεται, εάν ο χρήστης πάσχει από επιληψία ή υψηλή αρτηριακή πίεση, καθώς επίσης και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Τα αιθέρια έλαια μπορεί να είναι επιβλαβή σε περίπτωση κατάποσης, και θα πρέπει να φυλάσσονται μακριά από παιδιά ενώ η δράση τους κάτω από κατάλληλες συνθήκες μπορεί να διατηρηθεί για 6 μήνες έως 2 χρόνια.