ΛΕΒΑΝΤΑ (Lavandula angustifolia - Lamiacea ), η καλλιέργεια της

Του Σταθακόπουλου Γιάννη

Γεωπόνου Μ.sc. Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης

Τα περισσότερα είδη λεβάντας κατάγονται από την λεκάνη της Μεσογείου, και απαντώνται σε βραχώδεις και ασβεστολιθικές περιοχές. Επίσης η λεβάντα εμφανίζεται πάνω από την βόρεια Αφρική, την Μεσόγειο την Ευρώπη και την Δυτ. Ινδία. Η Λεβάντα καλλιεργήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες, τους Ρωμαίους καθώς και την εποχή της Ελισσαβετιανής Αγγλίας.  Το όνομα «λεβάντα» προέρχεται από το λατινικό lavare που σημαίνει πλένω ή κολύμπώ. Είδη όπως η Lavandula latifollia φύονται σε ένα μεγάλο μέρος της Μεσογείου προτιμώντας πιο ζεστά κλίματα και χαμηλότερες σε υψόμετρο περιοχές.

Οι αποδόσεις της πραγματικής λεβάντας σε αιθέριο έλαιο κυμαίνονται από 8-30 κιλά το εκτάριο (1 εκτάριο=10στρεμματα)  και τη λεβαντίνης (υβρίδιο λεβάντας γνωστό ως  Lavandula x intermedia ή as L. hybrida and L. Hortensis, το υβρίδιο αυτό προέρχεται από την διασταύρωση της Lavandula angustifolia με την Lavandula latifolia ), 40-220 κιλά το εκτάριο. Ενώ οι αποδόσεις σε αποξηραμένα άνθη από 500-1000 κιλά το εκτάριο.

Παγκοσμίως παράγονται 200 τόνοι ετησίως υψηλής ποιότητας λαδιού λεβάντας. Η αναλογία παραγωγής λαδιού λεβάντας και λεβαντίνης παγκοσμίως είναι 1:5. Η τιμή του λαδιού της λεβαντίνης είναι χαμηλότερη από αυτό  της πραγματικής λεβάντας. Τα φυτά που ανήκουν στις λεβαντίνες παράγουν περισσότερο αιθέριο έλαιο και είναι ανθεκτικότερα ενώ η παγκόσμια παραγωγή σε αιθέριο έλαιο αυτών τω φυτικών ειδών φθάνει τους 1000 τόνους.

Οι μεγαλύτερες παραγωγές χώρες σε αιθέριο έλαιο λεβάντας είναι η Βουλγαρία, η Αγγλία, η Σερβία, η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Νότια Αφρική, η Τανζανία, η Ιταλία και η Ισπανία. Η πραγματική λεβάντα κυρίως για άρωμα, καλλιεργείται στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Γαλλία. 

Περιγραφή

Η λεβάντα είναι πολυετής χαμηλός θάμνος και αυξάνει σε ύψος από 0,3 – 1,2μ. Η πραγματική λεβάντα έχει σφαιρική και πυκνή ανάπτυξη.  Τα αρωματικά αειθαλή φύλλα της είναι καταπράσινα εντελώς αντίθετα και μήκους 5 εκ. Ανθίζει το καλοκαίρι. Τα άνθη της διακρίνονται  από  τις διακοπτόμενες κορυφές και έχουν γλυκό άρωμα. Τα μέρη του φυτού που χρησιμοποιούνται για απόσταξη είναι τα άνθη και σε μικρότερες ποσότητες τα φύλλα. Οι κορυφές των ανθέων παράγουν αιθέριο έλαιο πολύ ανώτερης ποιότητας από αυτό που περιέχεται στα φύλλα. Κατά την συγκομιδή των ανθέων για αποξήρανση κόβουμε τα άνθη .

Ποικιλίες

Υπάρχουν 48 είδη λεβάντας με εκατοντάδες γενότυπους που διαφοροποιούνται από το σχήμα  τους μέχρι την περιεκτικότητα τους σε αιθέρια έλαια. Διακρίνουμε 3 κύρια είδη που παράγουν αιθέρια έλαια.

L. angustifolia (γνήσια λέβάντα)

L. latifolia (πλατύφυλλη λεβάντα)

 L. angustifolia x L. latifolia (η υβρική λεβάντα γνωστή ως lavandin)

Είδη όπως  Lavandula, Dentata, Stoechas, Pterostoechas, Chaetostachys, Subnuda υπάρχουν είτε ως υβρίδια, είτε ως υποείδη ενώ τα παρακάτω ως επί των πλείστων καλλιεργούνται σε εμπορική κλίμακα για την παραγωγή αιθέριων ελαίων.

Γνήσιο αιθέριο έλαιο  προέρχεται από την L. angustifolia

Γαλλικό αιθέριο έλαιο από την L. dentata

To αιθέριο έλαιο λεβάντας πλατύφυλλης που προέρχεται από την L. latifolia

Το αιθέριο έλαιο ισπανικής λεβάντας από την L. stoechas

Tο αιθέριο έλαιο των υβριδικών ποικιλιών από την L. angustifolia X L. latifolia hybrids

Το καθένα από τα  παραπάνω είδη παράγει διαφορετικής σύστασης  αιθέρια έλαια καθένα για διαφορετική χρήση.  Σε κάθε είδος υπάρχουν αρκετές ποικιλίες που καλλιεργούνται για την παραγωγή και εμπορία αιθέριων ελαίων.

Κατά την επιλογή μιας ποικιλίας λεβάντας για την παραγωγή αιθέριου ελαίου θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα παρακάτω:

Οι υβριδικές ποικιλίες παράγουν τις υψηλότερες αποδόσεις σε άνθη και τις υψηλότερες ποσότητες σε αιθέριο έλαιο ανά μονάδα επιφάνειας.

Οι υβριδικές ποικιλίες παράγουν μεγάλα άνθη γκρι χρώματος. Οι καλύτερες ποικιλίες για εμπορικούς σκοπούς παραγωγής αιθερίων ελαίων είναι οι Grosso, Super, Provence, Abriali και η Seal.

Η ποικιλίες γνήσιας λεβάντας (L. angustifolia) παράγουν μικρότερα άνθη μπλε χρώματος και είναι καταλληλότερες  για την παραγωγή αποξηραμένων ανθέων από τις ποικιλίες λεβαντίνης και παράγουν έλαιο που προτιμάται από την βιομηχανία αρωμάτων.

Κλιματικές απαιτήσεις

Η Λεβάντα είναι μέτρια ανθεκτική σε πάγο και ξηρασία. Η πλατύφυλλη λεβάντα δεν είναι ανθεκτική σε παγετό. Όλες οι λεβάντες είναι ευαίσθητες στην υψηλή υγρασία,ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού επηρεάζουν την ποιότητα του παραγόμενου ελαίου.

Στον φυσικό της οικότοπο η γνήσια λεβάντα μπορεί να ευδοκιμήσει σε υψόμετρα μέχρι 1700 μ. από το επίπεδο τη θάλασσας ενώ η πλατύφυλλη αναπτύσσεται σε υψόμετρα 200-700μ. Η λεβαντίνη συνήθως αναπτύσσεται σε υψόμετρα 700-1000 μ. Η παραγωγή ελαίου αυξάνεται καθώς αυξάνεται το υψόμετρο γιατί η άνθηση των φυτών  σε ψυχρές περιοχές είναι αφθονότερη. Οι πολλοί και διαφορετικοί τύποι λεβάντας επιτρέπουν την καλλιέργεια της σε διάφορα μικροκλίματα από κρύα μέχρι ημιτροπικά. Σε κάθε ιδιαίτερο μικρόκλιμα  πρέπει να δοκιμάζονται διάφορες ποικιλίες προκειμένου να διαπιστωθεί ποια από αυτές θα αναπτυχθεί καλύτερα.

Βροχόπτωση

Σε περιοχές με ετήσιο ύψος βροχής 300-1400 mm η λεβάντα αποδίδει καλά. Το έδαφος μεταξύ των αρδεύσεων θα πρέπει να διατηρείται χωρίς πολύ υγρασία για αυτό θα πρέπει να αφήνεται να στραγγίζει καλά πριν την επανάληψη τους.

Απαιτήσεις σε έδαφος

Η λεβάντα απαιτεί καλώς στραγγιζόμενα εδάφη ηλιαζόμενα, αμμώδη αμμοπηλώδη ή χαλικώδη εδάφη. Τα χαμηλής γονιμότητας εδάφη δεν πρέπει να θεωρούνται ακατάλληλα. Το pH του εδάφους πρέπει να κυμαίνεται από 5,8 – 8,3. Πολύ υγρά εδάφη η κακώς στραγγιζόμενα εδάφη μπορούν να προκαλέσουν κακή ανάπτυξη, ασθένειες η τον θάνατο των φυτών.

Πολλαπλασιασμός

Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα , με σπόρο ή ριζώματα ή καταβολάδες. Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο είναι εφικτός αλλά δεν εξασφαλίζει την γενική ομοιομορφία.

Πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα

Τα μοσχεύματα πρέπει να λαμβάνονται  από δυνατά και υγιή φυτά που καλλιεργούνται στο ύπαιθρο. Οι ορμόνες  Ριζοβολίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την υποβοήθηση της ριζοβολίας.  Τα μοσχεύματα μήκους 10 έως 15 εκατοστά προέρχονται από τους νέους βλαστούς, στα οποία αφαιρούνται κατά  τα δύο τρίτα του μήκους του  τα φύλλα και στην συνέχεια τοποθετούνται σε δίσκους Ριζοβολίας στο ριζωτήριο με κατάλληλο υπόστρωμα. Μείγμα με 30% οργανικού υποστρώματος και 70% κατάλληλου εδαφικού λειτουργεί άριστα για την έκπτυξη των ριζών των μοσχευμάτων.

Δειγματοληψία εδάφους και ανάλυση  

Πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας θα πρέπει να γίνεται δειγματοληψία  εδάφους σύμφωνα με τις επικρατούσες μεθόδους. Με την ανάλυση του εδάφους έχουμε την εικόνα για το έδαφος μας σχετικά με την ύπαρξη οργανικής ουσίας, την περιεκτικότητα σε διοξείδιο ασβέστιου καθώς και την ύπαρξη ή τις ελλείψεις των θρεπτικών στοιχείων

Προετοιμασία εδάφους

Η προετομασία του εδάφους για την εγκατάσταση τη καλλιέργειας περιλαμβάνει το όργωμα του εδάφους σε βάθος 40 εκ. και στην συνέχεια το σβάρνισμα του.

Αποστάσεις φύτευσης / Πυκνότητα φύτευσης

Η λεβάντα συνήθως φυτεύεται σε αποστάσεις μεταξύ των γραμμών 1,2-2 μ. και 0,30-0,60 μ. μεταξύ των γραμμών με πυκνότητα 8000-28000 φυτά ανά εκτάριο.

Η πυκνότητα καθορίζεται ανάλογα με την διαθέσιμη υγρασία, την ποικιλία το μέγεθος της καλλιέργειας καθώς και με τις μηχανικές καλλιεργητές εργασίες συγκομιδής. Υψηλές πυκνότητες σημαίνει και υψηλό κόστος εγκατάστασης αλλά επίσης και μεγάλες αποδόσεις νωρίς. Επίσης τα φυτά γίνονται πιο δυνατά και έχουν περισσότερη διάρκεια στο χρόνο.Μια καλά εγκατεστημένη δυναμική φυτεία λεβάντας θα πρέπει να είναι έτοιμη για συγκομιδή τον δεύτερο χρόνο της. Τα φυτά της λεβάντας αντέχουν στο χρόνο περί τα 10-15 έτη η ακόμη περισσότερο εάν η διαχείριση της καλλιέργειας είναι σύμφωνη με τις ανάγκες της.

Εποχή φύτευσης

Σε ήπια κλίματα καλύτερη εποχή φύτευσης είναι το φθινόπωρο ώστε να προλάβουν τα φυτά να εγκατασταθούν καλύτερα ώστε να αντέξουν τον χειμώνα και την άνοιξη να αυξηθούν γρηγορότερα.  Σε περιοχές με ψυχρούς χειμώνες η φύτευση πρέπει να γίνεται την άνοιξη και είναι η μόνη επιλογή. Η φύτευση σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να γίνεται αμέσως μετά τον τελευταίο παγετό.

Λίπανση

Η λεβάντα αποδίδει καλά σε εδάφη που για άλλες καλλιέργειες θεωρούνται θρεπτικά ανεπαρκή .Αυξημένες ποσότητες αζώτου έχουν σαν αποτέλεσμα την μείωση της ποσότητας αλλά και της ποιότητας παραγόμενου αιθέριου ελαίου, τα φυτά γίνονται περισσότερο ευαίσθητα και αυξάνεται ο ανταγωνισμός με τα ζιζάνια.

Για την παραγωγή 100 κιλών ανθέων η λεβάντα αποσπά από το έδαφος 0,8 κιλά αζώτου, 0,2 κιλά Φωσφόρου  και 0,8 κιλά καλίου.  (Polydeonny, Sotnik & Hilapzew, 1979).

Η συνιστώμενη δόση αζώτου ανά εκτάριο είναι 80-100 κιλά (8-10 κιλά ανά στρέμμα).

Οι απαιτήσεις σε φώσφορο και κάλιο είναι μικρές και εξαρτώνται από τον τύπο του εδάφους και την θρεπτική του κατάσταση. Περιοδική ασβέστωση μπορεί να είναι αναγκαία ώστε να διατηρείται η τιμή του ρΗ σε ικανοποιητικό επίπεδο. Μια πλήρης ανάλυση εδάφους πριν την φύτευση είναι αναγκαία. Τα σωστά αποτελέσματα της ανάλυσης σχετικά με τον τύπο του εδάφους  την έλλειψη και την περίσσεια θρεπτικών, θα βοηθήσει ώστε να γίνουν όλες εκείνες οι ενέργειες για την ορθή ισορροπία τους στο εδαφος.

Άρδευση

Η άρδευση είναι αναγκαία για τα πρώτα 2 χρόνια έως ότου η καλλιέργεια έχει εγκατασταθεί πλήρως. Σε ελαφριά εδάφη η σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις η άρδευση
σε κρίσιμα στάδια εξακολουθεί να είναι αναγκαία. Τα φυτά στο στάδιο της ανθήσεως δεν θα πρέπει να αφήνονται χωρίς νερό . Η άρδευση μπορεί να αυξήσει την παραγωγή στις ώριμες καλλιέργειες λεβάντας άλλα η άκαιρη και η υπερβολική άρδευση θα αυξήσει τα προβλήματα των ασθενειών, τα φυτά θα μεγαλώσουν σε ύψος τα κλαδιά θα σπάσουν και η κόμη του φυτού θα ανοίξει  στην μέση.  Σε κάθε περίπτωση η Στάγδην άρδευση συνιστάται διότι πέρα από την ορθή εφαρμογή του νερού θα βοηθήσει στον έλεγχο των ζιζανίων.

Κλάδεμα

Η κοπή των ανθέων μαζί με μέρος των βλαστών θα πρέπει να γίνεται τα 2 πρώτα  χρόνια ώστε να βοηθηθούν τα φυτά να δυναμώσουν για να δημιουργήσουν ένα ανθεκτικό πλαίσιο. Στα μετέπειτα χρόνια το κλάδεμα γίνεται σε διαφορετική περίοδο, μετά την συγκομιδή συνήθως το φθινόπωρο. Ο λόγος είναι ότι η συγκομιδή ανθέων για την παραγωγή αιθέριου ελαίου αφήνει τα περισσότερα στελέχη στα φυτά. Συνεπώς το κλάδεμα γίνεται αμέσως μετά  και σε ύψος τέτοιο  ώστε να δυναμώνουμε την καλλιέργεια. Το κλάδεμα μπορεί να γίνει είτε μηχανικά (παρελκόμενα τρίμμερ σε ελκυστήρα)είτε με δρεπάνια.

Συγκομιδή

Η συγκομιδή της λεβάντας για παραγωγή αιθέριου ελαίου γίνεται όταν το άνθος έχει ωριμάσει και το κάτω μισό έχει ανοίξει.

Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται έγκαιρα γιατί πέφτει η ποιότητα του. Συνεπώς η συγκομιδή στην σωστή εποχή έχει πολύ μεγάλη σημασία. Αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη κατά την συγκομιδή είναι ότι αυτή δεν θα πρέπει να πραγματοποιείται σε πολύ ζεστό καιρό ούτε και σε συνθήκες ανέμου διότι πολύ σημαντικές ποσότητες ελαίου χάνονται με εξάτμιση. Οι ακίδες των ανθέων κόπτονται 15-20 εκατοστά κάτω από αυτά. Η συγκομιδή γίνεται είτε με δρεπάνια είτε με μηχανήματα που έχουν σχεδιαστεί για αυτή την εργασία. Η κοπή των ανθέων για τις αγορές νωπών και αποξηραμένων αρωματικών φυτών  συνήθως λαμβάνει χώρα μια εβδομάδα αργότερα από ό,τι για την παραγωγή αιθέριου ελαίου.

ΠΗΓΕΣ:

Curtis, B. 2005. Lavender production and marketing. Washington State University (WSU)Cooperative Extension Bulletin. Online: http://www.smallfarms.wsu.edu/crops/lavender.html. Accessed 19 August 2006.

Holmes, R. 1999. Australia new rural industries. Lavender oil: A handbook for farmers and investors. Online: http://www.newcrops.uq.edu.au/newslett/ncnl1218l.htm. Accessed 18 August 2006.

Maganga, A. 2004. Influence of variety and organic cultural practices on yield and Essential Oil Content of Lavender and Rosemary in Interior BC. Prepared for South Thompson. Organic Producers Association (STOPA ). BC: Ecorational Technologies, Kamloops.