Kλάδεμα φυλλοβόλων δέντρων & αμπέλου - Βασικές γνώσεις

*Του Ζήση Γ. Τζηκαλιού

Ποιους βλαστούς κλαδεύουμε

Το κλάδεμα φυλλοβόλων (ή και αειθαλών) δέντρων και θάμνων είναι μια σημαντική για τα φυτά αυτά καλλιεργητική φροντίδα, κατά την οποία βραχύνουμε (κονταίνουμε) ή αφαιρούμε εξ ολοκλήρου (από τη βάση) κάποιους βλαστούς. Αυτοί μπορεί να είναι είτε α) καρποφόροι (βλαστοί που σχηματίζουν άνθη και δίνουν καρπό), β) βλαστοφόροι (βλαστοί με παρακλάδια και φύλλα), γ) υπανάπτυκτοι, δ) προστριβόμενοι, ε) προσβεβλημένοι από ασθένειες είτε στ) βλαστοί ζημιωμένοι από παγετό, χαλάζι, ψεκαστικό υγρό, έντομα κ.λπ.

 

Κατάλληλη εποχή για κλάδεμα...

Όσον αφορά τα φυλλοβόλα δενδρώδη και θαμνώδη ή κατά το γενικό όρο ξυλώδη είδη (π.χ. άμπελος, ροδακινιά, αχλαδιά, βερικοκιά, κερασιά, βυσσινιά, δαμασκηνιά, καστανιά, ροδιά, συκιά, βατομουριά, τριανταφυλλιά, κ.λπ.), το κλάδεμα πρέπει να γίνεται λίγο αργότερα από την πτώση των φύλλων (ή προς το τέλος της φυλλόπτωσης) έως και πριν την διακοπή του ληθάργου. Κλάδεμα νωρίς το φθινόπωρο δεν πρέπει να γίνεται διότι αφενός τα φύλλα, που την εποχή αυτή είναι ακόμα πράσινα και φωτοσυνθετικά ενεργά, παράγουν χρήσιμες ουσίες για την επόμενη χρονιά, αφετέρου πρέπει να ολοκληρωθούν και οι διαδικασίες σκληραγώγησης των φυτών στο ψύχος. Ανοιξιάτικο κλάδεμα μετά την διακοπή του ληθάργου, δηλαδή μετά την έναρξη επανακυκλοφορίας των χυμών και το φούσκωμα των οφθαλμών, αποδυναμώνει τα φυτά διότι χάνονται χρήσιμες ουσίες από τις τομές του ξύλου.
 
Μετά τη φθινοπωρινή φυλλόπτωση, το δέντρο ή ο θάμνος απογυμνώνεται και ο σκελετός του διακρίνεται εύκολα. Έτσι, ο κλαδευτής μπορεί να επιλέξει ποιους βλαστούς θα κοντύνει ή θα αφαιρέσει, ανάλογα με τον τύπο (τάση) βλάστησης του κάθε φυτικού είδους και το σχήμα διαμόρφωσής του. Στις συνθήκες της Βόρειας Ελλάδας το κλάδεμα μπορεί να γίνεται από το Δεκέμβριο έως και αρχές με μέσα Μαρτίου, κατά προτίμηση μετά το πέρασμα των περιόδων παγετού. Η έναρξη όμως των εργασιών στην πράξη οριοθετείται χρονικά σύμφωνα με την έκταση (τα στρέμματα / των αριθμό φυτών) που καλείται κάθε παραγωγός να κλαδέψει, την ύπαρξη εργατικού δυναμικού και έχοντας σαν δεδομένο την ακαταλληλότητα κάποιων ημερών για εργασία στον οπωρώνα, λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών (παγετός, βροχή, ψυχρός άνεμος, λάσπες κ.λπ.). 

Τι πετυχαίνουμε με το κλάδεμα

Το κλάδεμα, γενικότερα, επιβάλλεται στις επαγγελματικής εκμετάλλευσης δενδρώδεις ή θαμνώδεις καλλιέργειες φυλλοβόλων (ή και αειθαλών) φυτών, διότι συμβάλλει:

• Στη ρύθμιση του ύψους, του μεγέθους και τη διατήρηση του σχήματος της κόμης του φυτού (π.χ. κύπελο στη ροδακινιά, παλμέττα στη μηλιά, αμφίπλευρο γραμμοειδές στο αμπέλι, κρεβατίνα στο αμπέλι ή την ακτινιδιά, κ.λπ.). Έτσι: α) αποφεύγεται η τριβή μεταξύ των βλαστών και η δημιουργία πληγών, β) διευκολύνεται η κίνηση των μηχανημάτων μεταξύ των γραμμών φύτευσης, γ) γίνεται καλύτερη κάλυψη του φυλλώματος και των καρπών, αργότερα, κατά τους ψεκασμούς με φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή των φύλλων με διαφυλλικά λιπάσματα, ενώ δ) διευκολύνονται οι μετέπειτα καλλιεργητικές εργασίες, π.χ. ανάλογα με το φυτικό είδος, το αραίωμα καρπών ή τσαμπιών ή το κορυφολόγημα βλαστών, και η συγκομιδή (π.χ. βολικότερο μάζεμα με το χέρι ή ανεμπόδιστη τοποθέτηση σκάλας).
• Στη ρύθμιση της αναλογίας μεταξύ βλάστησης και ριζικού συστήματος. Επιζητείται σε κάθε φυτό η επαρκής τροφοδοσία από το αυτό ριζικό σύστημα, με τις αυτές τροφοδοτικές δυνατότητες, σχετικά λιγότερων οφθαλμών.
• Στη ρύθμιση της αναλογίας μεταξύ βλάστησης και παραγωγής (καρποφορίας) και ως εκ τούτου στη μετέπειτα επαρκή τροφοδοσία σχετικά λιγότερων καρπών, που θα γίνουν όμως μεγαλύτεροι και θρεπτικότεροι. Ας υποθέσουμε για παράδειγμα πως ένα δέντρο μπορεί να παράγει 200 μικρούς καρπούς. Αν με το κλάδεμα μειώσουμε των αριθμό των κλαδιών ώστε η παραγωγή να πέσει στους 70 καρπούς, αυτοί θα διογκωθούν περισσότερο και θα αποκτήσουν μεγαλύτερη θρεπτική και εμπορική αξία. Επιζητείται επιπλέον η παραμονή, μετά το κλάδεμα, σχετικά λιγότερων καρποφόρων βλαστών (άρα και οφθαλμών) στο σκελετό του φυτού, με αρμονικά αμφίπλευρη όμως προσάρτησή τους στο παλαιότερο ξύλο (κατανομή του βάρους των καρπών δεξιά και αριστερά) και σχετικά ρυθμισμένη απόσταση μεταξύ τους.
• Στην καλύτερη έκθεση του φυλλώματος και του καρποφόρου φορτίου στον ήλιο (αποφυγή αλληλοσκίασης βλαστών) και στην επακόλουθη σχετικά πρωιμότερη παραγωγή μεγαλύτερων καρπών, εντονότερου χρώματος και υψηλότερης περιεκτικότητας σε οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (π.χ. σάκχαρα, β-καροτένιο, ανθοκυάνες κ.λπ.), λόγω εύρυθμης και απρόσκοπτης φωτοσύνθεσης.
• Στην καλύτερη μετακίνηση του αέρα στο εσωτερικό του φυλλώματος για την απομάκρυνση της υγρασίας και τον περιορισμό των μολύνσεων από ασθένειες (π.χ. ωίδιο, περονόσπορος και βοτρύτης στο αμπέλι, μονίλια στη ροδακινιά, φουζικλάδιο στη μηλιά και την αχλαδιά κ.α.).
• Στην ενδυνάμωση των γηρασμένων δέντρων ή θάμνων ή την προώθηση και ανανέωση της βλάστησης αυτών που έχουν ζημιωθεί από παγετό. 

Προστασία φυτών κατά το κλάδεμα

Η κοπή των βλαστών, ανάλογα με το πάχος τους, πρέπει να γίνεται με κοφτερά κλαδευτήρια (κατά προτίμηση μηχανικά-πνευματικού τύπου στα χωράφια και απλά κλαδευτήρια στον κήπο) ή πριόνια, ώστε να μη «μασιέται» το ξύλο, να αποφεύγεται η αποφλοίωση και η δημιουργία πληγών, που μέχρι αυτές να επουλωθούν και να ξεραθούν, αποτελούν πιθανές εστίες εισόδου παθογόνων μυκήτων ή βακτηρίων. Σε περίπτωση μιας τέτοιας μηχανικής ζημιάς του ξύλου, συστήνεται η χρήση επικαλυπτικών ουσιών για απολύμανση των πληγών (επάλειψη με πινέλο, ίσως και ενσωματωμένο στο σωληνάριο του σκευάσματος – εφαρμογή με ξηρό καιρό και σε στεγνό ξύλο) και δενδροκομικής κόλλας (εφαρμογή π.χ. με σπάτουλα) για την μετέπειτα κάλυψη και προστασία τους. Μέσο μετάδοσης ασθενειών στα υγιή φυτά μπορεί να αποτελέσει και το ίδιο το κλαδευτήρι εάν με αυτό κόπηκαν πρωτύτερα παρασιτισμένοι (άρρωστοι / μουχλιασμένοι) βλαστοί και επακόλουθα παρέμεινε ποσότητα μολύσματος (σπόρια μυκήτων) επάνω στο «ψαλίδι», η οποία μπορεί και να μη φαίνεται με γυμνό μάτι, παρά μόνο με μικροσκόπιο. 

Ανακύκλωση του κλαδεμένου ξύλου σαν βιολογικό λίπασμα

Πρέπει να έχει κανείς υπόψη πως με το κλάδευμα απομακρύνεται από το φυτό ένα μέρος της ξυλώδους μάζας του ή με άλλα λόγια ένα μέρος των αποταμιευμένων, υπό μορφή κυτταρίνης, λιγνίνης και αμύλου, θρεπτικών ουσιών. Με τη συγκομιδή αφαιρείται έμμεσα από το έδαφος μια σημαντική ποσότητα θρεπτικών στοιχείων (π.χ. κάλιο, φώσφορος, άζωτο, ασβέστιο, μαγνήσιο κ.λπ.), που είχαν απορροφηθεί και συσσωρευθεί στους καρπούς. Επομένως, για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους σε επιθυμητά επίπεδα, με παράλληλη μείωση της χορηγούμενης ποσότητας λιπασμάτων, είναι περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά ωφέλιμο, οι κλαδεμένοι βλαστοί να μην καίγονται αλλά να παραμένουν στο έδαφος, να αλέθονται σε μικρά τεμαχίδια (με καταστροφέα), ίσως και να ενσωματώνονται στο έδαφος με κατεργασία του (με φρέζα ή καλλιεργητή) μαζί με τα πεσμένα ξερά φύλλα. Μετά από βαθμιαία σήψη των φυτικών οργάνων και ανοργανοποίηση της οργανικής αυτής ουσίας, τα θρεπτικά στοιχεία θα καταστούν, αντίστοιχα, βαθμιαία διαθέσιμα και αφομοιώσιμα από τα φυτά στις επόμενες 1-2 καλλιεργητικές περιόδους (ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων – διατήρηση του ισοζυγίου μεταξύ θρεπτικών εισροών και εκροών).

 
*Ο Ζήσης Τζηκαλιός είναι Γεωπόνος Α.Π.Θ. – Εκπαιδευτικός, M.Sc. Γενετικής Βελτίωσης Φυτών, Αγροκομίας & Ζιζανιολογίας Α.Π.Θ.